O rei Alfonso II fúndao no ano 830, decae a finais de o s. XIII e, xa ruinoso, os Reis Católicos suprímeno e integran en S. Martín Pinario. En 1495, a pugna de Gómez de Marzoa por crear un colexio para estudantes pobres, converte o mosteiro no primeiro colexio compostelano e na orixe da Universidade renacentista de Galicia. A orde de monxas benedictinas ocúpao dende 1499. A edificación actual, de estilo barroco, xorde entre 1599 e 1744. Fernández Lechuga proxecta o peche da Quintana como un grande lenzo desprovisto de decoración que produce sensación de grandiosidade e perfección; Velasco Agüero constrúe os outros tres lenzos do claustro e a fachada da portería, con portada monumental, enmarcada con catro columnas dóricas de orde xigante; Fernando de Casas e Novoa, prolonga o edificio ata a Porta dos Carros, rematada por Lucas Ferro Caaveiro e coñecida como "Porta da Borriquita", polo altorrelieve coa fuxida a Exipto (Francisco de Lens, ca. 1750). Igrexa (Fray Gabriel de las Casas, 1703-07) de cadeirado en granito e cubertas a dúas augas en tella. Planta de cruz grega prolongada aos pés para albergar o coro. Fachada sinxela e monumental coa figura de S. Pelayo mártir. Interior presidido pola cúpula alzada sobre pechinas. Retablo Maior obra de Castro Canseco.