O Baixo Miño débelle o seu nome, a súa paisaxe e a súa personalidade á presenza do río Miño, o máis importante dos cursos fluviais galegos. Esta zona, situada no extremo suroeste da provincia de Pontevedra, fusiona de forma harmoniosa tres tipos de paisaxe: de litoral, de montaña e de río.
A costa caracterízase por ser rectilínea entre o Cabo Silleiro e a foz do Miño na Guarda, na que apenas existen areais, e na que o mar bate con forza nas rochas.
Desde o cumio do Monte de Santa Trega o visitante pode percorrer cos seus ollos a liña de costa, comezando ao norte, coa Ría de Vigo e as Illas Cíes, e finalizando pasada a desembocadura do Miño, xa en Portugal, cara ao sur. Outro monte, o Aloia, é quizais o lugar máis valioso do Baixo Miño desde un punto de vista medioambiental, sendo o Parque Natural máis antigo de Galicia. Outros espazos de interese son o esteiro do Miño e as Gándaras de Budiño, por citar só dous exemplos. As súas ladeiras dan acubillo a multitude de especies animais e vexetais, nun contorno moi coidado e pensado para ofrecerlle todo o necesario ao visitante. Tanto o Monte de Santa Trega como o Aloia, ambos situados estratexicamente, constitúen inmellorables miradoiros naturais desde os que gozar de preciosas vistas sobre estas terras, en calquera dirección na que miremos.
O Miño é a fronteira sur desta comarca, ao tempo que é o seu elemento central.
No seu último tramo, tras deixar atrás as terras interiores de Galicia, o río adopta un discorrer máis pausado, como preparándose para unirse amorosamente co océano Atlántico. O seu leito, liña de fronteira entre Galicia e Portugal, sálvase por varias pontes, modernas e antigas, que conectan localidades das dúas ribeiras.
O Baixo Miño alberga un variado catálogo arquitectónico de todas as épocas. No xa mencionado Monte de Santa Trega atópase un dos castros máis valiosos de Galicia. Aínda que o poboado ten unha antigüidade de máis de 2000 anos, esta zona podería estar habitada desde hai uns 8000 anos. Falando xa de épocas máis recentes, practicamente cada vila do Baixo Miño conta cunha igrexa de interese, na súa maioría románicas. Tui é en si mesma un xoia cultural, repleta de obras excepcionais entre as que destaca a catedral de Santa María. Outras localidades que merecen a atención do visitante son Baiona -no Val Miñor, porta de entrada ao Baixo Miño-, Tomiño e A Guarda, cada unha por motivos propios e diferentes.
En Oia visitaremos o mosteiro de Santa María, fonte de progreso material e espiritual para a comarca a través dos séculos. Ás comunidades monacais que o ocuparon debémoslles, por exemplo, os muíños do Folón e O Picón. Tamén se dedicaron os monxes de Oia ao cultivo da vide no val do Rosal. A base de dedicación, boas condicións naturais e, nos últimos anos, tecnoloxía empregada sabiamente, hoxe os viños do Rosal alcanzaron un excelente nivel de calidade, dentro da D. O. Rías Baixas. Serven de perfecto complemento para a oferta gastronómica da zona, na que non faltan todo tipo de produtos do mar, carnes e variadas sobremesas como os coñecidos mirabeis do Rosal.
Propoñemos unha ruta de dificultade baixa, co apoio dun vehículo, realizando curtos percorridos a pé, apta para todos os públicos e ideal para realizar en familia. A duración calculada é de tres días. A distribución de tempos debe ser tomada a modo de exemplo, xa que cada un pode variala en función das súas preferencias.
Empezamos a nosa ruta no Val Miñor, na localidade de Baiona, denominada tamén Baiona A Real en virtude dos privilexios que lle foron concedidos polos reis Alfonso IV e Juan II de Castela para o comercio marítimo.
Moitos son os monumentos a visitar nesta vila, comezando polo cruceiro da Trindade, fermoso pola súa talla e por ser un dos poucos que se encontra debaixo dun baldaquino de pedra de forma piramidal. Está situado nun extremo do casco antigo. Paseando polas súas rúas non podemos deixar de visitar a colexiata de Santa María e a capela de Santa Liberata ou a Casa da Navegación. Hai que ter en conta que Baiona foi a primeira localidade europea en ter noticias do descubrimento de América, ao chegar o 1 de marzo de 1493 a carabela “La Pinta” ao seu porto. De feito, para conmemorar ese feito, cada primeira fin de semana de marzo celébrase a Festa da Arribada, declarada de Interese Turístico Internacional.
Paga a pena tamén pasear pola fortaleza de Monte Real, ben polo paseo exterior, ou pola súa muralla e o seu interior no que se atopa o Parador de Turismo.
Antes de deixar Baiona, recomendamos subir ata á Virxe da Rocha, estatua de pedra de grandes dimensións construída por subscrición popular e realizada polo arquitecto galego Antonio Palacios e o escultor Ángel García. Unha escaleira ascende polo interior desemboca no barco que sostén a virxe, un balcón que nos permite contemplar Baiona, a península de Monte Real e as Illas Cíes en todo o seu esplendor. Para os que queiran visitar o Parque Nacional marítimo - terrestre das Illas Atlánticas de Galicia, non hai que esquecer que Baiona é un dos portos de saída para os barcos que se achegan ás Illas Cíes na tempada alta.
Se aínda tendes tempo, pola estrada da Virxe da Rocha, a pouco máis de 9 km atoparedes o Miradoiro do Cortelliño, dende, se o tempo acompaña, podedes gozar dunhas vistas excepcionais da costa galega, da que se chega a albiscar mesmo a serra do Barbanza.
Abandonamos Baiona pola PO-552. A poucos quilómetros, sempre co mar á nosa dereita, chegamos ao Cabo Silleiro. Neste contorno existe un miradoiro situado ao pé do faro, a 85 m sobre o nivel do mar. A estrada bordea a costa, pegada ao mar, e as vistas desde este punto son impresionantes.
Entre Baiona e A Guarda, a serra arrímase todo o que pode ao Atlántico. Falamos da serra da Groba que acada os 663 m de altitude, coñecida polas súas paisaxes agrestes e por acoller a maior concentración de cabalos de raza galega en liberdade, celebrándose varios curros ao longo dos meses de maio e xuño principalmente.
A pouco máis de 17 km de Baiona chegamos á poboación de Oia, onde á nosa dereita veremos o mosteiro de Santa María, sendo un caso infrecuente por situarse mesmo á beira do mar, no Camiño Portugués pola costa.
Despois de Oia partimos cara á vila da Guarda, da que nos separan apenas uns 12 km. Continuamos bordeando a costa, o que nos garante unha fermosa paisaxe. Na Guarda podemos dar un paseo pola zona portuaria ou descubrir os principais monumentos como o forte de Santa Cruz ou a praza do Reloxo. Pero se hai unha visita imprescindible neste concello é o monte Santa Trega.
Na subida pararemos no castro, un dos primeiros en ser escavados en Galicia. Para completar a visita, no cumio atopamos o MASAT - (Museo Arqueolóxico Monte Santa Trega) e a capela da santa, meta final de romeiros e do monumental Via Crucis. As vistas que temos dende aquí son espectaculares: o esteiro do Miño que se abre ao Atlántico coas terras lusas cara ao sur, e as serras da Groba e de Argallo e o val do Rosal cara ao norte.
A Guarda, que será o punto final desta intensa xornada, ofrece ao viaxeiro distintas opcións de aloxamento.
O noso segundo día de ruta discorrerá pola ribeira do Miño ata chegar a Tui.
O Rosal goza dun clima e unhas condicións óptimas para as actividades vitivinícolas. Aos lados da estrada vemos numerosos viñedos, na súa gran maioría de uva albariño. Os viños do Rosal están incluídos dentro da Denominación de Orixe Rías Baixas. Son moitos os cruceiros que atoparemos neste concello, e na capital destacamos a fachendosa igrexa parroquial de Santa Mariña, de grandes dimensións, e a Casa do Concello, que ocupa un antigo pazo, caracterizado pola súa ampla arcada e balconada.
Dende aquí, seguindo a sinalización turística, chegamos aos muíños do Folón e do Picón. Este conxunto de 60 muíños en cascada unidos por unha senda homologada de 3,5 km son de grande interese etnográfico, polo que foron declarados Ben de Interese Cultural (BIC). Deixaremos o coche no amplo aparcadoiro e seguiremos o sendeiro marcado. Pódese optar por achegarse só ao primeiro conxunto ou facer o percorrido completo que nos permitirá ter unhas boas vistas do último treito do Miño e o monte de Santa Trega no horizonte.
Desde aquí volvemos á PO-552 e continuamos o noso percorrido. Chegamos ás parroquias de San Xoán e San Miguel de Tabagón, onde podemos visitar as súas interesantes igrexas. Pola estrada das Eiras, fronte á escola da parroquia de San Xoán atoparemos un dos cruceiros máis traballados da zona. Volvendo á PO-552, a uns 500 m á dereita, encóntrase o famoso Calvario de Tabagón, situado nun miradoiro que permite deleitarse coa bonita paisaxe do esteiro do río Miño. Ao seu carón vemos un mapa realizado en cerámica que nos indica a situación de cada poboación, monte e lugar que vemos desde este punto. Tamén chamarán a nosa atención as distintas mostras de arquitectura indiana daqueles galegos emigrados nas Américas, principalmente a comezos do século XX.
Achegámonos ata Goián para visitar a fortaleza do mesmo nome, situada á beira do río e que formaba parte do sistema defensivo na fronteira con Portugal, xa que se atopa fronte á localidade lusa amurallada de Vila Nova de Cerveira, á que se pode pasar pola ponte internacional.
De volta á PO-552 desviámonos cara a Figueiró. Alí visitaremos o santuario de San Campio de Lonxe, denominado así debido ás grandes distancias que percorren a pé os romeiros para chegar a este lugar de culto. Os moitos devotos do santo, protector dos soldados, atribúenlle todo tipo de facultades de curación.
Retomamos a PO-552, e volvémonos desviar para visitar Tomiño, onde merece especial mención a Igrexa de Santa María de orixe románica. Se vos interesa esta arte, aínda tendes dúas mostras máis nas parroquias de San Salvador e Santa María de Tebra, coa súa ábsida poligonal.
Desde Tomiño percorremos uns 12 km para chegar a Tui, unha localidade repleta de lugares que coñecer, cousa que faremos na nosa terceira xornada. Nesta vila e nas súas proximidades hai distintas opcións de aloxamento, tanto en hostalaría tradicional como mesmo en turismo rural.
Esta xornada dedicarémola a descubrir Tui visitando os seus principais monumentos. Dende o Paseo da Corredera, onde temos un palco de música de finais do século XIX, entraremos no seu casco histórico para ver parte das antigas murallas. De contado chegamos ao monumento máis senlleiro, a catedral, que paga a pena visitar, así como o Museo Catedralicio. Outros edificios a descubrir son a capela de San Telmo, patrón da localidade, exemplo de arquitectura barroca de influencia portuguesa, a capela da Misericordia ou o convento das Encerradas, onde merece especial atención o enreixado das ventás. Só é posible visitar a igrexa en horario de misas, xa que é de clausura.
Sendo Tui porta de entrada do Camiño Portugués, tamén se asentaron alí as ordes mendicantes, tendo bos exemplos arquitectónicos na igrexa de San Francisco, situada na parte alta da vila, e na igrexa do convento de San Domingos que alberga fermosos retablos e varios sepulcros.
A pouca distancia, na saída cara a Vigo pola estrada xeral, podemos desviarnos ata a igrexa de San Bartolomeu de Rebordáns, que destaca polos seus capiteis historiados e pinturas murais do século XVI. Fronte ao templo, un cruceiro moi tallado e no exterior do adro un interesante peto de ánimas.
A derradeira tarde dedicarémola a gozar do Parque Natural Monte Aloia. Para chegar a el sairemos de Tui pola estrada PO-340 en dirección a Gondomar e seguiremos as indicacións. O mellor punto para comezar a visita é o Centro de Interpretación da Natureza-Casa Forestal Enxeñeiro Areses. Está situado no ascenso a man dereita. Nestas instalacións podemos recoller guías das distintas rutas de sendeirismo do parque así como información sobre as especies naturais e todo o preciso para coñecer o seu valor medioambiental. Serve tamén de lembranza e homenaxe a Rafael Areses, personaxe que dedicou a súa vida á defensa do patrimonio natural galego.
O Parque Natural Monte Aloia dispón das dotacións necesarias para recibir o visitante en calquera época do ano: zonas de lecer, áreas para pic-nic, etc No cumio atoparemos a ermida de San Xulián así como varios miradoiros, entre os que destaca o da Cruz de San Xiao, dende o que temos unas magníficas vistas do Baixo Miño, con Tui e Valença do Minho de fronte e o lento devagar do río cara a desembocadura no Atlántico.
Xa de baixada, se aínda temos tempo e ganas de camiñar un pouco, podemos achegarnos ata o castro do Alto dos Cubos, parcialmente escavado; ou ben ir directamente a Tui onde remataremos esta ruta de tres días por terras do Baixo Miño.
Lembra que pode haber recursos que non estean xeorreferenciados e, polo tanto, non os esteas visualizando.
